مقدمه: پایانی بر بیست سال سلطنت
امروز، دوشنبه ۲۲ دسامبر ۲۰۲۵، خبری بر روی تلکس خبرگزاریهای تکنولوژی رفت که اگرچه قابل پیشبینی بود، اما هنوز هم تکاندهنده است: iRobot، خالق برند افسانهای Roomba، رسماً درخواست ورشکستگی فصل ۱۱ (Chapter 11) را ثبت کرد.
برای کسانی که در اوایل قرن بیست و یکم زندگی میکردند، Roomba فقط یک جاروبرقی نبود؛ نمادی از آینده بود. این دیسکهای سیاه و خاکستری که به طور تصادفی به پایههای مبل میخوردند و گربهها را میترساندند، اولین باری بودند که "رباتیک" به صورت واقعی وارد زندگی روزمره طبقه متوسط شد. iRobot بازاری را خلق کرد که قبل از آن وجود نداشت. آنها پادشاه بلامنازع نظافت خانگی بودند و در سال ۲۰۱۰، سهم بازاری بیش از ۸۰ درصد در جهان داشتند.
اما امروز، در پایان سال ۲۰۲۵، سهم بازار آنها به تکرقم رسیده است. خانههای مدرن ما اکنون توسط رباتهای پیشرفته Roborock، Dreame، Ecovacs و Narwal تمیز میشوند؛ رباتهایی که میبینند، یاد میگیرند و خودشان را میشویند. داستان سقوط iRobot، داستان کلاسیک "سیلیکون ولی" است: شرکتی که آنقدر در موفقیت گذشتهاش غرق شد که صدای پای آینده را نشنید. در این مقاله تحلیلی و مفصل، تکینگیم کالبدشکافی دقیقی از این تراژدی تکنولوژیک انجام میدهد.
۱. ریشهها: از خنثیسازی بمب در عراق تا جارو کردن فرش در نیویورک
برای درک عمق این سقوط، باید ابتدا اوج قله را ببینیم. iRobot یک استارتاپ معمولی نبود که با سرمایه ونچر کپیتال (VC) و یک پاورپوینت شروع شود. این شرکت در سال ۱۹۹۰ توسط سه دانشمند برجسته آزمایشگاه هوش مصنوعی دانشگاه MIT (کالین انگل، هلن گرینر و رادنی بروکس) تأسیس شد.
در دهه ۹۰ و اوایل ۲۰۰۰، iRobot عملاً بازوی رباتیک ارتش آمریکا بود. رباتهای PackBot ساخت این شرکت بودند که در ویرانههای برجهای دوقلو در ۱۱ سپتامبر به جستجوی بازماندگان رفتند و بعدها در جنگ عراق و افغانستان، جان هزاران سرباز را با خنثیسازی بمبهای کنار جادهای نجات دادند. این شرکت DNA نظامی و مهندسی داشت، نه DNA مصرفکننده.
وقتی آنها در سال ۲۰۰۲ اولین Roomba را معرفی کردند، هدفشان ساده بود: استفاده از الگوریتمهای ناوبری نظامی برای تمیز کردن کف اتاق. موفقیت آن انفجاری بود. مردم عاشق این بودند که کار سخت جارو کشیدن را به یک ربات بسپارند. تا سال ۲۰۱۶، iRobot تصمیم گرفت بخش نظامی خود را بفروشد و تمام تمرکزش را روی بازار مصرفکننده بگذارد. تصمیمی که در آن زمان هوشمندانه به نظر میرسید، اما امروز شاید بزرگترین حسرت آنها باشد.
۲. جنگ تکنولوژی: لجاجت بر سر دوربین (vSLAM) در عصر لیزر (LiDAR)
اگر بخواهیم یک دلیل فنی برای مرگ iRobot پیدا کنیم، آن دلیل "لجاجت مهندسی" است. در دنیای رباتیک خانگی، دو روش اصلی برای اینکه ربات بفهمد کجاست وجود دارد:
- روش اول: vSLAM (ناوبری بصری): ربات با استفاده از دوربین (معمولاً رو به سقف یا روبرو)، از محیط عکس میگیرد و با پردازش تصویر، موقعیت خود را پیدا میکند. این روشی بود که iRobot روی آن شرط بست.
- روش دوم: LiDAR (رادار لیزری): یک برجک کوچک روی ربات میچرخد و هزاران پرتو لیزر را به اطراف شلیک میکند تا نقشهای میلیمتری از خانه بسازد. این روشی بود که رقبا انتخاب کردند.
چرا iRobot باخت؟
مدیران iRobot سالها استدلال میکردند که LiDAR گران است، قطعات متحرک دارد و زود خراب میشود. آنها معتقد بودند دوربینها "دیتای غنیتری" میدهند. اما واقعیت بازار چیز دیگری بود:
۱. تاریکی: جاروبرقیهای iRobot در تاریکی مطلق گم میشدند یا کار نمیکردند. رباتهای لیزری رقبا در تاریکی مطلق هم با دقت ۱۰۰٪ کار میکردند.
۲. سرعت نقشهبرداری: یک ربات Roborock میتوانست نقشه یک خانه ۱۰۰ متری را در ۵ دقیقه بسازد (Quick Mapping). یک Roomba j7 باید بارها کل خانه را طی میکرد و به در و دیوار میخورد تا نقشه را یاد بگیرد.
۳. برخورد با موانع: رباتهای لیزری "قبل" از برخورد با پایه مبل میایستادند. رومباها روش "Bumper" را داشتند؛ یعنی "برو تا بخوری به چیزی، بعد برگرد". این حس تکنولوژی قدیمی را به کاربر میداد.
۳. حمله همهجانبه اژدهای چینی: Roborock و تغییر قواعد بازی
تا سال ۲۰۱۸، iRobot در خواب خرگوشی بود. آنها مدلهای جدیدی عرضه میکردند که فقط کمی مکش بیشتر داشتند. اما در شنژن چین، اتفاقی در حال رخ دادن بود. شرکت Roborock (که با سرمایهگذاری شیائومی رشد کرد)، محصولی به نام S5 را عرضه کرد که نه تنها لیزر داشت، بلکه همزمان جارو میکرد و "تی" میکشید.
انقلاب Omni-Station:
ضربه نهایی زمانی وارد شد که شرکتهای چینی "ایستگاههای پایه همهکاره" (Omni Stations) را معرفی کردند. تا سال ۲۰۲۲، یک ربات پرچمدار چینی میتوانست:
۱. زبالهدان خود را خالی کند.
۲. پدهای تی کشیدن خود را با آب داغ بشوید.
۳. مخزن آب خود را پر کند.
۴. پدها را با هوای گرم خشک کند تا بو نگیرد.
در مقابل، iRobot چه داشت؟ مدل گرانقیمت Roomba Combo j9+ که تازه در اواخر ۲۰۲۳ یاد گرفته بود پد تی را بالا ببرد تا فرش خیس نشود. آنها همیشه ۲ سال از تکنولوژی روز عقب بودند. مصرفکننده باهوش است؛ وقتی میدید با ۱۰۰۰ دلار میتواند یک ربات "کاملاً خودکار" بخرد، چرا باید ۱۲۰۰ دلار پای رباتی میداد که هنوز نیاز به مراقبت دستی داشت؟
۴. طنابِ داری به نام «آمازون»؛ معاملهای که شرکت را فلج کرد
در آگوست ۲۰۲۲، خبری منتشر شد که به نظر میرسید iRobot را نجات خواهد داد: آمازون قصد داشت iRobot را به قیمت ۱.۷ میلیارد دلار (۶۱ دلار به ازای هر سهم) بخرد.
استراتژی آمازون مشخص بود: آنها نقشه خانههای کاربران را میخواستند. رباتهای Roomba سالها بود که نقشه دقیق چیدمان منزل میلیونها کاربر را داشتند. آمازون میخواست این دیتا را با اکوسیستم Alexa و Ring ترکیب کند تا "خانه هوشمند نهایی" را بسازد.
کابوس رگولاتوری:
اما کمیسیون اروپا (EU) و سازمان رقابت بریتانیا (CMA) بلافاصله وارد عمل شدند. نگرانی آنها "حریم خصوصی" و "انحصار" بود. مارگرت وستاگر (کمیسر رقابت اروپا) استدلال کرد که آمازون میتواند با خرید iRobot، رقبای دیگر را از فروشگاه آمازون حذف کند یا در نتایج جستجو پایین بیاورد.
این پروسه بررسی بیش از ۱۸ ماه طول کشید. در این ۱۸ ماه حیاتی (از اواسط ۲۰۲۲ تا اوایل ۲۰۲۴)، iRobot در برزخ بود:
❌ نمیتوانست استراتژیهای بلندمدت اجرا کند (چون منتظر مالک جدید بود).
❌ نمیتوانست با شرکای دیگر وارد مذاکره شود.
❌ روحیه کارمندان به شدت پایین آمده بود.
وقتی نهایتاً در ژانویه ۲۰۲۴ آمازون اعلام کرد که به دلیل مخالفت اروپا از معامله انصراف میدهد، iRobot ویران شده بود. سهام شرکت در یک روز ۴۰ درصد سقوط کرد. کالین انگل (بنیانگذار و مدیرعامل) استعفا داد و شرکت مجبور شد ۳۱ درصد از نیروی کارش را اخراج کند. آن ۱۴۰ میلیون دلار جریمه فسخ قرارداد (Termination Fee) که آمازون داد هم فقط توانست چند ماه بدهیها را صاف کند.
۵. وضعیت بازار ۲۰۲۵: جایی برای پیرمردها نیست
امروز که در پایان سال ۲۰۲۵ هستیم، بازار جاروبرقیهای رباتیک به بلوغ کامل رسیده است. رباتهای امروزی دیگر فقط "جارو" نیستند؛ آنها "خدمتکار هوشمند" هستند.
- اتصال مستقیم به آب و فاضلاب: کیتهای اتصال مستقیم (Water Hookup Kits) که باعث میشود ربات ماهها نیاز به دخالت انسان نداشته باشد، اکنون استاندارد شدهاند. iRobot هرگز محصولی با این قابلیت نداد.
- بازوهای رباتیک (FlexiArm): رقبایی مثل Dreame بازوهایی طراحی کردهاند که از بدنه ربات بیرون میآید تا گوشههای دیوار و زیر کابینتها را تمیز کند. رومباهای گرد هنوز با گوشهها مشکل دارند.
- هوش مصنوعی مولد (GenAI): رباتهای جدید با شما حرف میزنند. میگویید "زیر میز ناهارخوری کثیف شده" و ربات میفهمد دقیقاً کجا برود. پلتفرم نرمافزاری iRobot (iRobot OS) اگرچه هوشمند بود، اما در برابر پیشرفتهای اخیر مدلهای زبانی عقب ماند.
۶. پنج درس بزرگ مدیریتی از سقوط iRobot
مرگ iRobot برای دانشجویان مدیریت کسبوکارهای تکنولوژی (MBA) سالها تدریس خواهد شد. درسهای این شکست چیست؟
- خطر "اولین بودن" (First Mover Disadvantage): گاهی اولین بودن باعث میشود در بادِ موفقیت بخوابید. iRobot فکر میکرد برند "Roomba" آنقدر قوی است که مردم همیشه آن را میخرند، حتی اگر محصول ضعیفتر باشد. تاریخ (نوکیا، بلکبری، کداک) ثابت کرده که برند بدون نوآوری، هیچ ارزشی ندارد.
- تکنولوژی را ایدئولوژیک نکنید: مدیران iRobot یک "باور مذهبی" به برتری دوربین بر لیزر داشتند. آنها به جای گوش دادن به بازار و بازخورد کاربران، سعی کردند نظر خودشان را تحمیل کنند. بازار هرگز اشتباه نمیکند؛ مهندسان اشتباه میکنند.
- خطر M&A (ادغام و تملک) به عنوان تنها راه نجات: iRobot در سالهای آخر عملاً نوآوری را متوقف کرده بود و تمام امیدش به پول نقد آمازون بود. وقتی آن معامله شکست خورد، آنها پلن B نداشتند. استارتاپها نباید استراتژی خود را صرفاً بر مبنای "فروخته شدن به غولها" (Exit Strategy) بنا کنند.
- دیتای کاربر، شمشیری دو لبه: چیزی که iRobot فکر میکرد بزرگترین داراییاش است (نقشه خانههای مردم)، تبدیل به بزرگترین مانع فروش شرکت شد. حساسیتهای حریم خصوصی در دهه ۲۰۲۰ به اوج رسیده و شرکتها باید بدانند که دیتا دیگر "نفت جدید" نیست، بلکه "اورانیوم" است؛ ارزشمند اما خطرناک.
- چین دیگر کپی نمیکند، خلق میکند: نگاه سنتی غربی که "چین فقط کپی میکند" باعث شد iRobot رقبایش را دستکم بگیرد. Roborock و Ecovacs با بودجههای R&D سنگین، محصولاتی ساختند که از نظر مهندسی سالها جلوتر از نمونه آمریکایی بودند.
۷. جمعبندی: خداحافظی با دوستِ قدیمیِ پرسروصدا
آیا برند Roomba کاملاً محو خواهد شد؟ بعید است. در فرآیند ورشکستگی، احتمالاً یک شرکت سرمایهگذاری خصوصی (Private Equity) یا حتی یکی از رقبای چینی (به طعنه تاریخ!) برند را میخرد تا از نام آن برای فروش محصولات میانرده استفاده کند.
اما iRobot، آن شرکت پیشرویی که در راهروهای MIT متولد شد و رباتیک را به خانههای ما آورد، امروز مُرد. میراث آنها در تمام خانههای هوشمند باقی است؛ هر بار که ربات چینی شما با صدای آرامی از داک خود خارج میشود تا بدون برخورد به دیوار خانه را تمیز کند، در واقع روی شانههای غولی ایستاده که خودش نتوانست تعادلش را حفظ کند.
خداحافظ رومبا. ممنون که به ما یاد دادی که نباید خودمان جارو بکشیم، و ممنون که به ما یاد دادی در تکنولوژی، هیچ پادشاهی ابدی نیست.